Faʻatomuaga a le Faʻatonu
A o matou fa'aauauina le fa'asologa o tapu a Taliban i a'oa'oga ma galuega a fafine (kiliki iinei mo nisi fa'amatalaga), e taua i lo tatou malamalama ma nisi gaioiga e faʻalogo saʻo mai fafine Aferika e sili ona latou iloa le leaga o nei faʻasaina; e le gata i fafine ua afaina ma o latou aiga, ae i luga o le malo atoa o Aferika. O le faamatalaga lenei mai se tuufaatasiga o faalapotopotoga a tamaitai Aferika o loo faamatalaina atoatoa ai nei faaletonu, o le ata lautele o le taofiofia o tamaitai, ma le faamoemoe o tamaitai o le a oo mai se suiga mai le vaega maualuga a le UN lea na taamilo i le atunuu ma auai i le Taliban. O le mea e sili ona taua, latou te fa'aalia sa'o lo latou le fiafia i le le ausia o lena taunuuga.
O fautua ma isi e popole i le lumanaʻi o Afghanistan e faʻasoa lo latou popolega. Matou te faʻamoemoe o le a e faitauina le faʻamatalaga ma le faʻaeteete, ina ia e iloa ai le tulaga moni i luga o le eleele ma pe faʻafefea ona feagai tagata Aferika ma se faʻalavelave alofa o ni tulaga e leʻi tupu muamua. Ua pa'u atu nei i sosaiete lautele ma le lalolagi lautele e fai se gaioiga e tali atu ai i lenei faʻamatalaga. E pei ona fesiligia i la matou talu ai nei pou, o le a se mea e mafai ona fai e le au fautua e saofagā ai i le toe faʻafoʻisia o nei faʻasalaga faʻamaʻi oti i se taimi vave e mafai ai? (BAR, 1/26/23)
Faamatalaga a le faamalu a Aferika Tamaitai Taitai i luga o le faasaina e Taliban i galuega a tamaitai i le vaega o fesoasoani a faalapotopotoga tumaoti:
E le tatau ona avea Aia Tatau a Tamaitai ma se mea tau fefaatauai i le va o Taliban ma le Atunuu Faava-o-malo
20 2023 Ianuari
download se kopi pdf o le faʻamatalaga"A maeʻa le feiloaiga ma Amina Mohammed, le DSG o Malo Aufaatasi, sa fetagisi fafine.” (1)
Talu mai Aukuso 2021 ua auai Taliban i se taʻaloga malosi ma Malo Aufaatasi (UN) ma le lalolagi lautele. O tupe fa'atau sa latou fa'aogaina i le taimi atoa o aia ma olaga o tama'ita'i ma teine.
O se faasologa o faasaina o le solia o aia tatau a tamaitai ma teine na amata i le 2021, ma i masina talu ai nei, na tuuina atu ai e le Taliban ni tulafono e faasaina ai le avanoa o tamaitai aoga i. maualuga aoga ma luga o fafine mai galue i le vaega NGO fesoasoani. Ua le toe mafai e tama'ita'i ma teine ona savalivali i paka, ma o le fa'alagolago i tama'ita'i o lona uiga ua toeitiiti lava pagota tama'ita'i i o latou lava fale. Afai, e foliga mai, o loʻo faʻaauau pea nei tulafono, o faiga faʻaleaganuʻu ma faiga faʻapeteriaka a Taliban o le a, e pei ona latou faʻamoemoe, e matua soloia ai fafine ma teine mai sosaiete Aferika. O le faʻasaina o galuega a tamaʻitaʻi i faʻalapotopotoga faʻale-agaalofa e oʻo mai foʻi i se faʻalavelave o le faʻateleina o osofaʻiga ma faʻalavelave a tamaʻitaʻi faʻamalosi ma faʻalapotopotoga faʻapitoa a fafine , lea ua leva ona tauivi ona o le leai o se tupe ma faʻateleina le taofiofia. Afai e faʻaauau pea le faʻasaina, o le a mou atu faʻalapotopotoga faʻapitoa a fafine Aferika e taʻitaʻia e fafine faʻapea foʻi ma a latou tamaʻitaʻi faigaluega. E tatau i tagata foaʻi ma faʻalapotopotoga ona faʻaauau pea ona totogi a latou tamaʻitaʻi Aferika ma faʻatupe a latou faʻalapotopotoga ma e le tatau ona ifo i le mamafa o le suiina i latou i alii faigaluega.
E pei ona faamaninoina e sefulu Taualumaga Faapitoa a Malo Aufaatasi o le Fono a Aia Tatau a Tagata, e ala i le poloaiga e taofia ai tamaitai mai le galulue i le vaega NGO o le Taliban "o loʻo tuʻufaʻatasia ma faʻaleagaina tamaitai ma e mauaina le fesoasoani taua." Saunoaga i le UN Security Council i le aso 12 Ianuari 2023, le Fai mai le Failautusi Aoao a Malo Aufaatasi e faapea “i Afghanistan, e lei tupu muamua, osofaʻiga masani i aia tatau a tamaʻitaʻi ma teine ma le faʻaleagaina o matafaioi faʻavaomalo o loʻo faʻavaeina ai itupa apartheid." E tatau ona amana'ia lenei mea o sauaga i itupa, o se solitulafono faasaga i tagata soifua, ma fa'apea ona molia.
Fai mai Taliban o nei tulafono e uiga i galuega a tamaitai ma aʻoaʻoga o se mataupu e tatau ona faʻalelotu. O lenei tautinoga na luʻitauina e le Faalapotopotoga o le Galulue Faʻatasi (OIC) i le Final Communiqué mai le Extraordinary Meeting of the OIC Executive Committee on "The Recent Developments and the Humanitarian Situation in Afghanistan", na faia i le 13 Ianuari 2023, lea na faʻamalosia ai "le de facto pulega a Aferika e faatagaina tamaitai ma teine e faatino a latou aia tatau ma saofagā i le atinaʻeina o agafesootai ma le tamaoaiga o le sosaiete Aferika e tusa ai ma aia tatau ma matafaioi e pei ona faʻamaonia ia i latou e Islama ma tulafono faʻavaomalo a tagata soifua". I faʻamatalaga talu ai, o le OIC ma le International Islamic Fiqh Academy (IIFA) ua faamatalaina o le faʻasaina o aʻoaʻoga ma luga o fafine o loʻo galulue i le vaega NGO e feteenai ma faʻamoemoega o tulafono faʻa-Islam ma le maliega a le ummah. O le UN ma le lalolagi lautele e tatau ona galulue faʻatasi ma le OIC ma tautala ma le leo e tasi e faʻamalosi ai Taliban, aʻo atagia ai manaʻoga o fafine ma teine Afghan.
Tele I/NGOs na taofia pe taofia a latou polokalame i totonu o Afghanistan. Tele lala sooupu a le UN ma INGO na taʻusalaina le faʻasaina, ma manatu o se "tuʻi tele mo nuʻu vaivai, mo fafine, tamaiti, ma mo le atunuʻu atoa". E ui i le fa'ailoaina e le mafai ona tu'uina atu fesoasoani alofa fa'avae e aunoa ma ni tama'ita'i fesoasoani, na latou fa'aauau pea ona fa'aolaina galuega fa'aola. I le aso 30 Tesema 2022, na taʻua ai e le UN o latou ma a latou paaga fesoasoani "ua tuuto atu i le tuʻuina atu o auaunaga faʻaola ola i tagata o Afghanistan" - e tusa ai ma le UN Resident Coordinator i Afghanistan, Ramiz Alakbarov.
E le fesiligia le manaomia o se fesoasoani. Ua faatafunaina Afghanistan. E tusa ai ma le Failautusi Aoao o le Fono a tagata sulufaʻi i Nouei, Jan Egeland, e aunoa ma se fesoasoani, e ono miliona tagata o le a pauu i le oge, 600,000 tamaiti o le a leai ni aʻoaʻoga, 13.5 miliona tagata o le a leai se vai saogalemu, ma 14.1 miliona tagata o le a le maua le avanoa i auaunaga tau puipuiga. O le taofia o tamaitai mai le galulue i faalapotopotoga tumaoti, e le gata o se mataupu tau galuega mo le 15,000 tamaitai faigaluega i faalapotopotoga tumaoti, e pei ona faaalia i nisi o talanoaga. Ina ia manino: faʻasaina tamaitai mai le galulue i le vaega NGO o le a i ai ni faʻalavelave faʻaleagaina i le taimi nei ma le umi i le sosaiete o Afghanistan, e toʻatele isi o le a maliliu ona o se taunuuga. Ona o faʻatonuga a Taliban, 20 miliona fafine o loʻo falepuipui lelei i totonu o latou fale, o loʻo ola faʻalagolago atoatoa i fesoasoani alofa mo le ola. O le tuueseeseina o alii ma tamaitai o lona uiga e le mafai e alii ona ave fesoasoani ia i latou. I se faʻamatalaga faʻasalalau na tuuina atu e le 11 sui o le UNSC i le aso 13 o Ianuari, na latou taʻua ai e faapea "O tamaitai e totonugalemu ma taua i gaioiga e faʻamalolo ai le tulaga pagatia o tagata. E iai a latou tomai fa'apitoa ma avanoa i le faitau aofa'i e le mafai ona o'o atu i ai a latou pa'aga tama, ma tu'uina atu se fesoasoani fa'asao ola mo tama'ita'i ma teine. A aunoa ma lo latou auai i le tuʻuina atu o fesoasoani i Afghanistan ma faʻapitoa tomai faʻapitoa o le a le mafai e NGO ona oʻo atu ia i latou e sili ona manaʻomia, aemaise lava fafine ma teine e tuʻuina atu mea faʻaola ma auaunaga. Matou te toe taʻua le manaʻoga a le Fono i itu uma ina ia faʻatagaina le saogalemu atoatoa ma le le faʻalavelaveina avanoa mo tagata faʻapitoa fesoasoani e tusa lava po o le a le itupa."
O le tulaga faapolokiki e faapea:
- O loʻo faʻamalosia e Taliban le UN ma le lalolagi lautele e ala i le faʻasaina o aia tatau a tamaitai i galuega ma aʻoaʻoga i lalo o le pepelo o le Sharia.
- O le UN ma nisi o INGO ua faamalosia nei e feutagai ma pulega moni e ala i le fetuutuunai o aia tatau a tamaitai mo le manuia o le faasaoina o ola ma le taua o fesoasoani agaalofa.
- O nei togafiti a le UN ma le lalolagi lautele ua faʻaauau pea ona le manuia. O maliega na faia ma Taliban e leʻi oʻo atu ai i se faʻaleleia atili o olaga o tamaʻitaʻi ma teine, ae ua sili atu le leaga o le tulaga i soʻo se maliega ua faia. E iai le malosi a le UN ona o le faʻalavelave. E tatau ona faʻaaogaina.
Na'o le le fa'afefeteina, fa'amaopoopo taumafaiga ma fa'amalosi o le a aoga
I vaiaso ua tuanaʻi, na feiloaʻi ai le au ofisa o le UN i le tele o taimi ma pulega a Aferika e taumafai e foia le faʻalavelave na mafua mai i le faʻasaina. O le UN ma ana paaga fesoasoani o loʻo auai i feutanaiga malosi ma le Taliban e tuusaunoa ai nisi vaega ma itulagi mai le faʻasaina e tuʻuina atu fesoasoani mo nei vaega. I le aso 18 Ianuari, nisi INGO toe faaauau nisi o a latou gaioiga ina ua maua ni faamautinoaga mai taitai o Taliban o le a faataga tamaitai faigaluega e faatino o latou tiute.
E ui lava ina lelei le faʻamoemoe, o faʻasalaga le tumau e tuʻuina atu e Taliban i le UN poʻo INGO o le a tapunia soʻo se avanoa o avanoa e toe faʻafoʻi ai le faʻasaina o le aia tatau a fafine Aferika e faigaluega ai. E ui o loʻo taumafai faʻalapotopotoga a le UN ma INGO e faʻaauau pea ona tuʻuina atu fesoasoani faʻasaoina ola, e tatau foi ona latou, e pei o se mataupu o aia tatau a tagata soifua, soʻotaga ma fesoasoani aoga, fautua malosi mo se suiga vave, atoatoa ma tumau o le faʻasaina. E tatau ona fa'ataga fafine Aferika e faigaluega e aunoa ma ni aiaiga.
O le Sui Failautusi Aoao a le UN (DSG) Amina Mohammed na taʻitaʻia se aumalaga a le UN i Afghanistan i le aso 17 o Ianuari. I luma o le asiasiga, na faia e le DSG se fonotaga faʻatalanoa ma fafine Aferika. Na matauina e se tasi tamaitai: "O matou, tuafafine Aferika, talitonu o le asiasiga a le DSG i Afghanistan o lo matou faamoemoe mulimuli lea! Fai mai o ia o le a ia feiloai ma le pulega o le DfA e toe faʻafoʻi le faʻasaina. Sa tu o ia i le lotogatasi ma i matou, ma fai mai i le avea ai ma se tamaitai, ua ia malamalama i tulaga pagatia o loo feagai ma tamaitai Aferika. Sa matou fetagisi! Na matou fetagisi ona o le le fiafia ona o le le faia o UNAMA - O ia o lo matou faʻamoemoe mulimuli ".
O le UN Emergency Relief Coordinator ma Under-Secretary-General for Humanitarian Affairs, Martin Griffiths o le a asiasi atu foi i Afghanistan i se taimi lata mai. E tatau ona manino lona tulaga i aia tatau a tamaitai ma teine. E le mafai e le UN ona fa'atalanoa aia tatau a fafine.
O galuega alofa uma a le UN ma isi tagata fesoasoani (sei vagana ai i latou e faitio ma faasaoina ola) (2) e tatau ona taofi se'ia toe amata galuega a tama'ita'i Afghan, e aofia ai ma tama'ita'i faigaluega a fa'alapotopotoga fa'apitonu'u. E le gata i lea, e le tatau ona i ai ni faʻatalanoaga faʻapitoa o tuusaunoaga ma Taliban, o ia faʻatulagaga faʻapitoa e faʻamautinoa ai fausaga o sauaga. E tatau ona toe amata fesoasoaniga alofa pe a mafai e tagata faigaluega a fafine Aferika ona galulue ma pe a mafai e tamaitai ma teine ona maua le avanoa lelei i fesoasoani.
- Sui o le faamalu o taʻitaʻi fafine Aferika *
*O le faamalu o Aferika Tamaitai Taitai o se tulaga e taitaia e tamaitai Aferika i totonu o Afghanistan ma i fafo. O se tasi o faʻamoemoega a le faamalu o le faʻaleleia lea o le lotogatasi ma le faʻamaopoopoina o tamaʻitaʻi Aferika, fesoʻotaʻiga ma soʻotaga i totonu ma fafo atu o Afghanistan e lagolago ai le faʻauluuluga o tamaʻitaʻi i lalo o Taliban, ma faʻaleleia le tulaga mo tamaitai Aferika e ala i le faʻamautinoaina o latou sao taua i agafesootai, tamaoaiga. ma le olaga faapolokiki o le atunuu.
Faamatalaga / Faʻamatalaga
- I le aso 17 o Ianuari, na taunuu ai le sui o le UN i Kabul o loʻo taʻitaʻia e le Sui Failautusi Aoao (DSG) Amina Mohammed, le pule sili o UN Women, Sima Bahous ma le Failautusi Aoao Fesoasoani mo mataupu faʻapolokiki o Khaled Khiari, faʻapea foʻi ma le sui sooupu a le UN Farhan Haq. Aʻo leʻi oʻo i lana asiasiga, DSG, Amina Mohammed na faʻatulagaina se fonotaga ma fafine Aferika lea na latou faʻasoa ai a latou manaʻoga ma fautuaga.
- Ole lagolago fa'aola ola e tatau ona fa'alatalata mai ile auala e sili atu ona malamalama. O le a lamatia ma lamatia le soifua o tina ma tamaiti, pe afai e faaauau pea ona taofia le aufaigaluega a tamaitai mai le galulue i vaega tumaoti. E tusa ai ma le OCHA, afai e tumau pea le faʻasaina o tagata faigaluega fesoasoani a le NGO a le atunuʻu, e faʻatatau e oʻo atu i le faaiuga o le tausaga, o le a faʻaopoopoina le numera o maliu faʻaopoopo mai le 4,020 i le 4,131 (+ 111); o le numera o pepe faatoa fananau mai o le a siitia mai le 22,588 i le 23,031 (+ 441); ma o le numera o maʻitaga faʻaopoopo e leʻi manaʻomia o le a siitia mai le 274,631 i le 285,140 (+ 10,509), 2 miliona tagata o le a leai pe faʻatapulaʻaina le avanoa i auaunaga taua, faʻasaoina o le soifua maloloina, ma le maualuga o le maliu o tina (MMR) o le a siitia mai le 638 maliu i le 100,000 fanau mai ola i le 651/100,000.