Fa'atomuaga a le Fa'atonu: Fa'apeteriaka e Fa'aleagaina le Lalolagi
O le pulega a le setete-faalapotopotoga o loo pulea le lalolagi e fuafua pe faapefea ona tatou ola, mea tatou te iloa, ma taumafai e pulea mea tatou te faia e uiga i mea tatou te iloa. Ua toe faamatalaina e le Amapasa Chowdhury le ala o le malosi e pulea ma pulea ai le vaapiapi o tagata sili ona taualoa o le lalolagi ma le tele o le le tutusa o alii ma tamaitai i le nofoaga maualuga a Aikupito na talimalo ai le COP27, lea e le gafatia e le aufaipisinisi tagata lautele, e le aofia ai i latou o loo saili e tuuina atu se leo. i le manuia o tagata o le lalolagi. I Sharm El Sheik ma le aufaasālalau, na tuuina atu o latou leo, e pei ona tusia e le Amapasa, "o se taliga tutuli." Ae na gauai atoatoa atu le pisinisi suauu.
E leʻi faʻaalia e le aufaasālalau ia faʻamatalaga e pei ona tuʻuina atu i le fonotaga a Sima Bahous, Pule Sili o UN Women. “O suiga o le tau ma le le tutusa o alii ma tamaitai o ni luitau fefiloi. Matou te le ausia le 1.5 tikeri celsius sini, po o se isi lava sini e aunoa ma le tutusa o alii ma tamaitai ma le sao atoatoa o tamaitai ma teine.
Po'o le mea lea mai le Kenyan CEO o Femnet, Imali Nigusale "O folafolaga na faia i lea tausaga ma lea tausaga, ae o le mea moni tatou te matemateina pe o le faʻatinoga ... [e mafai lava] ona ausia. O se tau e tali atu i itupa o le mea lea tatou te manaʻomia. O le taimi mo le gaioiga o ananafi."
O malo o le Global South lea e oʻo mai i le taimi nei o loʻo feagai ma le mamafa o suiga o le tau, fafine, faʻapolofesa a le UN, tagata faʻatupu talavou mai Matu ma Saute, ma sosaiete lautele o le lalolagi, pe a mafai ona latou faʻatasi i faiga masani o faiga faʻavae o le faʻamoemoe sili lea mo le olaola o tatou ituaiga ma le paneta. O se lu'itau tele, ae sa matou faia muamua ia gaioiga. O lenei lava vaiaso tatou te faamanatuina ai le lona lua o tausaga o le Feagaiga i le Faʻasaina o Auupega Faaniukilia ua amata faamamaluina. O le Tautinoga a Tagata na tu'uina atu i le fa'ai'uga o le COP27, ma o nisi fa'ai'uga lelei o le COP26 i meaola eseese mai lana fonotaga talu ai nei i Montreal o lo'o fa'ailoa mai ai le gafatia. E pei ona fautua mai le Amapasa, o le SDGs o se nofoaga faʻapitoa e faʻapotopotoina. Sei o tatou uma, i soo se auala tatou te mafaia, aumai faatasi ai le lalolagi lautele e faafetaia'ia le tulaga lamatia o le tau ma le le tutusa o alii ma tamaitai e mafua ai. O le taimi e faatino ai, e moni, ananafi, ae o le taimi nei foi. (BAR, 1/19/22)
COP27 Ua Le manuia Fafine & Teine – Taimi Maualuga e Toe Fa'amalamalamaga Tulaga Fa'atele (Vaega 1 o le 3)
By Anwarul K. Chowdhury
(Faʻalauiloa mai: Inter Press Service. Tesema 12, 2022)
O le tausaga nei o le talimalo faʻaletausaga a le COP o le taimi lea a Aferika na auai i le aofaʻi e 33,449 tagata, e aofia ai le 16,118 sui mai Pati, 13,981 tagata matau, ma le 3,350 sui o le aufaasālalau.
Mafaufau i tulagavae kaponi na maua e le osooso o lenei motu o tagata! COP26 talu ai i Glasgow i Peretania - tuai i le tausaga e tasi ona o Covid - o le taimi lea o Europa i Sisifo ma isi liliu ae o le isi - COP28 - o le a avea ma taimi Asia ma talimalo o le United Arab Emirates' ofoofogia-aai Dubai. .
FA'ATUPE'U TO'U MA LE FA'AFIA'I?
O le ovaina o le aso faatulagaina o le tapunia i le Aso Faraile 18 Novema i aso e lua, COP27 na faaiuina i le Aso Sa 20 Novema. O lenei faatuai e le masani ai sa manaomia e faamalosia ai atunuu fai pisinisi, o atunuu ua ta’ua o atunuu atiae, lea na iu lava ina lafoai a latou tetee le tonu, le mafaufau, ma le mausali i le tolusefulu tausaga, ma malilie ai e fausia se tupe e fesoasoani ai i atunuu ua faaleagaina e taunuuga o suiga o le tau.
I le ta'ua o aafiaga faaletulafono mo le faaaogaina o le faaupuga faigofie ona malamalama i ai "taui", e sili atu le au ta'avale vae e ta'ua o se "tupe leiloa ma faaleagaina". Ioe, o le maliliega fa'avae lea e fa'aaoga ai le faaupuga "tupe". O le mea lena na ta'ua e le aufaasālalau o se mea na tupu, o se manuia tele, o se maliliega muamua, fa'ai'uga o le ma'imau.
O le au matau poto o feutanaiga a le COP e i ai le manatu e faapea o le maualuga o le octane fiafia - faanoanoa i le faaaogaina o lenei upu e fesootai i le suauu - sa na'o le valea ma e ono avea ma se togafiti a le suauʻu-fossil lobby e faʻafefe ai le mafaufau mai le toilalo. COP27 e aofia ai le maliliega sili ona manaʻomia i faiga ogaoga e faʻaitiitia ai le faʻafefe.
LE TALA FAATASI
E ui o le COP27 o loʻo faʻaalia le faʻamaoniaina o le maliliega e faʻavae le tupe leiloa ma faʻaleagaina. I le isi itu, o loʻo i ai se filemu uiga ese e uiga i le faʻaiʻuga na faia i tamaʻitaʻi ma mataupu tau suiga o le tau. O se ata e matua ese lava e aliali mai i lenei mataupu autu, atonu e le o mafaufauina e le au faasalalau faapea foi sui o le atunuu ma o latou taitai e tatau ona gauai i ai.
Na matauina e nisi o NGO e faapea a o faalauiloaina e le aufaasālalau le maliega i luga o le tupe "taui" o le "Breaking News", mo i latou o le le fiafia atoa i le taua o le itupa ma suiga o le tau o le "Tala Fou Faamomoiloto".
SUMMIT LALOLAGI NA AMATAINA GALUEGA O LE TAU
O le tali atu faapolokiki faavaomalo i suiga o le tau na amata i le 1992 le taliaina o le UN Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) i le Fonotaga a le Lalolagi i Rio de Janeiro, Pasila. O lo'o fa'ata'atia mai ai le fa'avae fa'atulafono ma ta'iala mo le felagolagoma'i faava o malo i suiga o le tau.
O le Feagaiga, lea na amata faamamaluina i le aso 21 Mati 1994, e 198 vaega. Ina ia faʻamalosia le aoga o le UNFCCC, na faʻatulafonoina le Kyoto Protocol ia Tesema 1997. Ia Tesema 2015, na talia ai e itu vaega le Maliega a Paris.
O le uluai Konafesi a Pati a le UNFCCC (COP1) na faia i Perelini i le 1995.
FUAFUAGA GALUEGA FA'ATUPA
I le COP25 i le 2019 i Madrid, na malilie ai Pati i le 5-tausaga le faʻaleleia o Lima Galuega Polokalama i Itupa ma lana Fuafuaga Faʻatino o Gender (GAP). I le 2014 na faavaeina ai e le COP20 i Lima le uluai Lima Work Program on Gender (LWPG) e faʻalauteleina ai le paleni o alii ma tamaitai ma tuʻufaʻatasia iloiloga a itupa i totonu o le galuega a Pati ma le UNFCCC failautusi i le faʻatinoina o le Feagaiga ma le Paris Agreement ina ia ausia ai faiga faʻavae o le tau e tali atu i itupa. ma gaioiga. COP22 i Marrakech na filifili i le tolu-tausaga faʻaopoopoga o le LWPG, faʻatasi ai ma se iloiloga i le COP25, ma o le GAP muamua i lalo o le UNFCCC na faʻavae i le COP23 i le 2017 i Bonn.
O le le tutusa o alii ma tamaitai faatasi ai ma le faaletonu o le tau o se tasi lea o luitau sili o o tatou taimi. E fa'amata'u ai ala o le olaga, mea e ola ai, soifua maloloina, saogalemu ma le saogalemu mo fafine ma teine i le lalolagi atoa.
O FA'ATA'IGA O LE TAU E LE'O LE FA'AVA'E
O tama'ita'i e matua'i a'afia ona o suiga o le tau ae o lo'o tu'ulafoa'i fo'i i le faia o fa'ai'uga. O loʻo matuaʻi faʻateʻaina i latou i faʻalavelave faʻafuaseʻi o le tau ma e sili atu i le 14 taimi e sili atu le ono maliliu i faʻalavelave faʻafuaseʻi o le tau, e tusa ai ma le UN Human Rights Commission. E ui i lo latou a'afia i le le saogalemu o le tau, o fafine o ni sui malosi ma fa'alauiloa lelei le fetuunaiga o le tau ma le fa'aitiitia.
I se tusi na lomia talu ai nei, 'Climate Hazards, Disasters and Gender Ramifications', Catarina Kinnvall ma Helle Rydstrom suʻesuʻeina faiga faʻapolokiki o faʻalavelave faʻafuaseʻi ma suiga o le tau ma finau e faʻapea o faʻatonuga o tamaʻitaʻi, fausaga faʻapeteriaka ma tane e vavalalata vavalalata ma tamaʻitaʻi vaivai i faʻalavelave faʻafuaseʻi o le tau.
O le faʻafitauli o le tau e le o se "ituaiga le faaituau". O tamaitai ma teine e oo i aafiaga sili ona leaga o le suiga o le tau, lea e faateleina ai le le tutusa o alii ma tamaitai ma tulai mai ai ni tulaga lamatia tulaga ese i o latou olaga, soifua maloloina, ma le saogalemu.
SUIGA O LE TAU O LE FAATAU FAATAU MO TINA
O le suiga o le tau o se "faʻateleina faʻamataʻu", o lona uiga e faʻateleina ai feeseeseaiga faʻaagafesootai, faʻapolokiki, ma le tamaoaiga i nofoaga maʻaleʻale ma aʻafiaga o feteʻenaʻiga. A'o fa'aosoina fete'ena'iga i le lalolagi e suiga o le tau, o lo'o feagai fo'i fafine ma teine ma fa'afitauli fa'ateleina i so'o se ituaiga o sauaga fa'atatau i itupa, e aofia ai sauaga fa'afeusuaiga e feso'ota'i fete'ena'i, fefa'ataua'iga tagata, fa'aipoipoga a tamaiti, ma isi ituaiga o sauaga.
Ia Mati o le tausaga nei, na iloiloina ai e le UN Commission on the Status of Women (CSW) fesili mo le taimi muamua i le tutusa o alii ma tamaitai ma suiga o le tau. Na iloa ai e faapea, i le va'aiga i le fa'amata'u fa'atupu o suiga o le tau, e mana'omia e le lalolagi e le gata i le tu'ufa'atasia o le lalolagi, ae e mana'omia fo'i le mautu, suiga o le tau, fa'atasi ai ma le auai o tama'ita'i ma teine i lona fatu.
UA FAI ATUNUU ATUNUU ATUNUU FAATUTUSA TOTONU I LE TAU
I lana saunoaga i le Fonotaga, na taʻua ai e le UN Women Executive Director Sima Bahous e faapea "UN Women o iinei i le COP27 e luʻitauina le lalolagi e taulaʻi i le tutusa o alii ma tamaitai e totonugalemu i gaioiga o le tau ma ofoina atu ni fofo mautu." Na ia faamamafaina ma le manino e faapea, "O suiga o le tau ma le le tutusa o alii ma tamaitai o ni luitau felagolagomai. O le a tatou le ausia le sini 1.5 tikeri Celsius, po o se isi lava sini, e aunoa ma le tutusa o alii ma tamaitai ma le sao atoatoa o tamaitai ma teine.
Na fa'amamafa sa'o e Ms. Bahous i le COP27 e faapea "E valusefulu pasene o tagata uma na sosola i faʻalavelave faʻafuaseʻi o le tau o fafine ma teine. O aʻafiaga o faʻafitauli o le tau o loʻo i ai foliga faʻapitoa tamaʻitaʻi."
COP27 LALO FA'ATASI MO ITU
Peita'i e le'i maua se fa'afofoga mana'omia e lenei fa'amatalaga fa'atatau ma le 'autū o mataupu i le UNFCCC ma le COP. Sa i ai se fa'ai'uga fa'ale-fale ua fa'aulutalaina "Su'esu'ega le tumau o le fa'atinoga o le fuafuaga fa'atino a tama'ita'i" ma le tele o parakalafa e amata i le "Fa'amatalaga ma le fa'afetai", "Fa'amatalaga fa'atasi ma le fa'afetai", "Fa'afeiloa'i", "Fa'amalosia". O le fa'ai'uga e fa'apea e fa'apea e sili atu ona va'ava'ai Vaega i le UNFCCC secretariat nai lo tama'ita'i ma teine o le lalolagi.
Na faia e le COP27 se mea e taʻua o le "faʻaiʻuga faʻamaonia" i le vaitaimi umi i le aso 20 o Novema i luga o le "toe iloilo ogatotonu o le GAP" o loʻo faʻamamafaina ai le manaʻoga e faʻamalosia taumafaiga agai i le paleni o alii ma tamaitai ma faʻaleleia le faʻaogaina i le UNFCCC e ala i le valaʻauina o Peresitene COP i le lumanaʻi e filifilia tamaitai. e avea ma siamupini a le UN High-Level Champions for Climate Action (o le mea e maasiasi ai, o le siamupini o loʻo i ai nei o alii na filifilia e COPs 26 & 27 Peresitene); ma le talosagaina o Itu Agai ina ia unaia le paleni o alii ma tamaitai i le tuuina atu o le atunuu, faapea foi ma le Secretariat, taitai pulefaamalumalu talafeagai, ma le faafoeina o mea e fai e faalauiloa ai faiga faapaleni a alii ma tamaitai.
E fa'amalosia ai fo'i vaega ma fa'alapotopotoga fa'alaua'itele ma fa'alapotopotoga tuma'oti ina ia fa'amalosia le tali atu a itupa o tupe o le tau. O le fa'ai'uga fo'i e talosagaina ai le Ofisa Fa'a-failautusi e lagolago le 'auai o itupa a le atunu'u ma suiga o le tau e fa'atatau i fonotaga talafeagai a le UNFCCC.
E fa’ai’u le fa’ai’uga i le palakalafa 22 lea e fa’apea, “Talosaga ina ia fa’atinoina gaioiga a le failautusi o lo’o mana’omia i lenei fa’ai’uga e fa’atatau i le maua o mea tau tupe”. Oka se palakalafa mata'utia e tatau ona aofia i le fa'ai'uga o le fa'atinoga o le Fuafuaga Fa'atino a Itupa (GAP). O nisi na auai na fai mai o le parakalafa o loʻo atagia mai ai le GAP i soo se itupa i itu uma o gaioiga a tagata.
O le fa'ai'uga fa'ava'a i le itupa i le COP27 na fa'aalia manino ai talu mai le fa'aaogaina o le GAP i le COP23 i le 2017, e leai se mea tele na alualu i luma i tulaga o le paleni o itupa, fa'atasi, ma le fa'atusaina o suiga o le tau.
O le omnibus e aofia ai le faaiuga ua faaulutalaina “Sharm el-Sheikh Implementation Plan” na uunaia ai “Pati ina ia faateleina le atoatoa, anoa ma tutusa le auai o tamaitai i faatinoga o le tau ma ia mautinoa le faatinoga e tali atu i alii ma tamaitai… e aofia ai le faatinoina atoatoa o le Lima Work Program on Gender ma ona Fuafuaga Fa'atino mo Itupa ..." Na vala'aulia ai fo'i "Pati e tu'uina atu le lagolago i atunu'u tau atia'e mo le fa'atinoina o galuega fa'atatau i itupa ma le fa'atinoina o le Fuafuaga Fa'atino o Itupa."
Afai e iloiloina le faamaumauga o COP i mataupu tau itupa ma le tau, e leai se avanoa, leai se faamoemoe mo le faamoemoe. Ina ia fa'amaonia lenei finauga ma talia lautele, o lenei manatu fa'aalia o lo'o ta'u mai ai le tele o ta'ita'i o sosaiete lautele a latou fa'alapotopotoga e iai le fa'amaoni, tomai, ma le poto masani.
TAGATA TAGATA MA LE FAIFAIGALUEGA E ITAU
O le Itumalo Faaalaalafaga o Tamaitai ma Itupa (WGC), o le faavae mo sosaiete lautele o loo galulue e faamautinoa aia tatau a tamaitai ma le faamasinoga tonu o alii ma tamaitai i totonu o le auivi a le UNFCCC, o se tasi lea o faalapotopotoga sili ona leo i faaiuga o le COP27.
I se faʻasalalauga faʻasalalau ina ua maeʻa lana faʻaiʻuga i le aso 20 o Novema 2022, na taʻua ai e le WGC e faapea "A o faʻataʻitaʻia e le au faʻatamaʻitaʻi ma aia tatau a fafine i aso taʻitasi e fautua mo le faʻatatauina o tamaʻitaʻi ma aia tatau a tagata, na toe le amanaʻia ai e le au fai feutagaiga le faanatinati o la tatou faʻafitauli o le tau i le taimi nei. .”
O le WGC o se tuufaatasiga o NGO na faavaeina i le 2009 ma ua aloaia o se tagata matau aloaia e le UNFCCC Secretariat i le 2011. O se tasi lea o vaega e iva o le UNFCCC, o loʻo aofia ai i le taimi nei le 33 o tamaʻitaʻi ma le siosiomaga faʻalapotopotoga faʻalapotopotoga lautele ma se fesoʻotaʻiga o isi. nai lo le 600 tagata ta'ito'atasi ma fa'alapotopotoga fa'atama'ita'i po'o gaioiga.
Fai mai le WGC e faapea “O le faatasi matou te mautinoa o loo faalogoina leo o tamaitai, ma matou te manaomia le faataunuuina atoatoa o a latou aia tatau ma mea e ave i ai le faamuamua i faiga uma a le UNFCCC ma le Agenda 2030.”
O le taʻua o le COP27 iʻuga o ni tautalaga le manuia, na faʻaalia ai e le aufaipisinisi lautele mo itupa ma suiga o le tau, lo latou le fiafia i ni faaupuga malosi e uiga i feutagaiga faapitoa, ma fai mai "Matou te taʻusalaina le mea moni na faia e le au feutagaʻi ni faiga faʻapolokiki ma le faʻaogaina o upu i le tau o mea ma gaioiga e tuʻuina atu. tau faamasinoga tonu. “
"O le COP27 na aumai ia i matou ni mea'ai, ma ni fa'ataga i'inei ma iina. Ae o nei mea e oʻo mai i se tau maualuga tele o le ositaulagaina o le faʻamaloloina o le paneta e aunoa ma se faʻaititia moni o le carbon emissions mai le tala faasolopito ma le taimi nei emitters. E le taliaina lenei mea!” o le tala lea a Tetet Lauron o Rosa Luxemburg Stiftung, Filipaina i se faamatalaga faalauaitele.
Talu ai o le COP27 sa avea ma faavae mo le iloiloga o le vaeluagalemu o le UNFCCC Gender Action Plan, na tuua ai e le WGC le COP27 "ua matua le fiafia i le faagasologa ma le taunuuga."
O Marisa Hutchinson o le International Women's Rights Action Watch (IWRAW) Asia Pacific, Malaysia na faʻaalia faʻalauaʻitele lenei mea i le faʻapea mai "O le WGC e amanaʻia se faʻaiʻuga sefulutasi itula i lalo o le Fuafuaga Faʻatino a Itupa ae o loʻo matou matua le fiafia lava i le leai o se iloiloga tele na tupu iinei. ma i luma atu i le COP.
O tagata tomai faapitoa i itupa ma tagata e lagolagoina aia tatau a tamaitai na tuua i fafo o potu a'o patipati i pito o tusitusiga vaivai ma le manino na le mafai ai ona faʻalauteleina mataupu ogaoga i lenei vaeluaga, pe tuʻuina atu ni tupe talafeagai. Matou te manaʻomia le puipuiga lautele o fafine ma teine i o latou eseesega uma ia i luma o feutanaiga o itupa ma suiga o le tau a le UNFCCC."
Amapasa Anwarul K. Chowdhury sa avea muamua ma Sui Failautusi Aoao ma Sui Maualuga o Malo Aufaatasi, sa avea muamua ma Amapasa o Bangladesh i le UN ma sa avea muamua ma Peresetene o le Fono Puipuia.